सर्जा राज्याचा सण बैल पोळा पवण थोटे..

 पूण्यश्लोक न्यूज 

यवतमाळ...

पोळा किंवा बैलपोळा हा श्रावण अमावस्या किंवा भाद्रपद अमावास्या या तिथीला प्रदेशानुसार साजरा करण्यात येणारा बैलांचा सण आहे. बैलांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करणारा हा एक मराठी सण असून हा विशेषतः विदर्भात भव्य पातळीवर साजरा केला जातो,विदर्भातील सीमेवर असलेल्या मध्य प्रदेश व तेलंगण सीमाभागातसुद्धा हा सण साजरा होतो.ज्यांच्याकडे शेती नाही ते मातीच्या बैलाची पूजा करतात. नागपंचमी,नारळी पौर्णिमा, रक्षाबंधन,गोकुळाष्टमी या सणांबरोबरच सरत्या श्रावणात पिठोरी अमावस्येला संपूर्ण महाराष्ट्रात साजरा केला जातो असा सर्जा-राजाचा सण म्हणजे ‘पोळा.’

हा दिवस बैलांचा विश्रांतीचा दिवस असतो.पोळ्याच्या आदल्या दिवशी बैलांना आमंत्रण (आवतण) देण्यात येते.पोळ्याला त्यांना नदीवर/ओढ्यात नेऊन त्यांना आंघोळ घालतात.नंतर चरायला देऊन घरी आणतात.या दिवशी बैलाच्या खांद्याला (मान जिथे शरीराला जोडली असते तो भाग) हळद व तुपाने (किंवा तेलाने) शेकतात.याला 'खांद शेकणे' अथवा 'खांड शेकणे' म्हणतात.त्यांच्या पाठीवर नक्षीकाम केलेली झूल (पाठीवर घालायची शाल),सर्वांगावर गेरूचे ठिपके,शिंगांना बेगड,डोक्याला बाशिंग,गळ्यात कवड्या व घुंगरांच्या माळा,नवी वेसण,नवा कासरा (आवरायची दोरी) पायात चांदीचे वा करदोड्याचे तोडे घालतात.त्याला खायला गोड पुरणपोळी व सुग्रास अन्नाचा नैवेद्य देतात.बैलाची निगा राखणाऱ्या 'बैलकरी' घरगड्यास नवीन कपडे देण्यात येतात.

पोळा हा सण विदर्भात मोठ्याप्रमाणात साजरा केला जातो तान्हा बैल पोळा विदर्भातील बऱ्याच भागात बैल पोळा हा सण सलग दोन दिवस साजरा केला जातो.पहिल्या दिवशी मोठा बैल पोळा आणि दुसऱ्या दिवशी छोटा बैल पोळा.मोठ्या पोळ्याच्या दिवशी शेतकरी बैलाला सजवून त्याची पूजा केली जाते,तर तान्ह्या बैल पोळ्याच्या दिवशी शेतकऱ्याची लहान मुले त्यांच्यासाठी आणलेले मातीचे बैल सजवून घरोघरी नेत असतात.त्या बदल्यात या बाळगोपालांना लोक पैसे किंवा भेटवस्तू देऊन खुश करत असतात.या सणासाठी शेतकऱ्यांमध्ये उत्साह असतो.आपला बैल उठून दिसावा यासाठी शेतकरी आपल्या ऐपतीप्रमाणे त्याचा साजशृंगार खरेदी करतात.बैल सजवितात व पोळ्याच्या मिरवणुकीत भाग घेतात.गावाच्या सीमेजवळच्या शेतावर (आखरावर) आंब्याच्या पानाचे एक मोठे तोरण करून बांधतात.या सणादिवशी महाराष्ट्रातल्या खेड्यांमधल्या प्रत्येक घराला आंब्याच्या पानांचे तोरण बांधले जाते.त्या जवळ गावातल्या सर्व बैलजोड्या,वाजंत्री,सनई,ढोल,ताशे वाजवत एकत्र आणल्या जातात.या वेळेस 'झडत्या' (पोळ्याची गीते) म्हणायची पद्धत आहे.त्यानंतर, 'मानवाईक' (ज्याला गावात मान आहे तो-गावचा पाटील/श्रीमंत जमीनदार) तोरण तोडतो व पोळा 'फुटतो'. नंतर बैल मारुतीच्या देवळात नेतात व नंतर घरी नेऊन त्यांना ओवाळतात.बैल नेणाऱ्यास 'बोजारा' (पैसे) देण्यात येतात.शेतकरी वर्गात हा सण विशेष महत्त्वाचा मानला गेल्याने तो उत्साहाने साजरा करण्यात येतो. वर्षभर शेतात राबणाऱ्या बैलांचा एकमेव सण पोळा हा दरवर्षी मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. पोळा सण महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो.हा दिवस बैलांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस आहे.

श्रावण महिन्यातला सगळ्या शेवटचा आणि शेतकऱ्यांचा आवडता सण पोळा.या दिवशी पिठोरी अमावस्या देखील असते.वर्षभर शेतात राबणाऱ्या बैलांचा एकमेव सण पोळा हा दरवर्षी मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो.या दिवशी शेतकऱ्यांचा लाडका मित्र किंवा सखा म्हणजे बैल ज्याच्यामुळे शेतातील पिक पिकवायला आपल्या बळीराजाला मोठा हातभार लागतो.पोळा सण महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो.हा दिवस बैलांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस आहे.

बैलपोळा तिथी

बैलापोळा हा सण २२ ऑगस्टला असणार आहे.या दिवशी शेतकरी गायी आणि बैलांची विशेष पूजा करतात.हा सण महाराष्ट्रासह प्रामुख्याने मध्यप्रदेश आणि छत्तीसगडमध्ये मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो.पोळा उत्सव हा दरवर्षी श्रावण अमावस्येला साजरा केला जातो.

बैलपोळा मुहूर्त

हिंदू पंचांगानुसार श्रावण महिन्याच्या अमावस्या तिथीला बैलपोळा साजरा केला जातो.त्यानुसार यंदा २२ ऑगस्टला सकाळी ११ वाजून ५५ मिनिटांनी अमावस्या तिथी प्रारंभ होईल आणि २३ ऑगस्टला सकाळी ११ वाजून ३५ मिनिटांनी ही तिथी संपेल.उदयतिथीनुसार २२ ऑगस्ट ला बैलपोळा साजरा केला जाईल.

बैलपोळा पूजा आणि महत्त्व

पोळा हा सण बैलांचा विश्रांतीचा दिवस असतो.या सणाच्या आदल्या दिवशी शेतकरी बैलांना आमंत्रण देतात.त्यांना नदीवर किंवा ओढ्यात नेऊन आंघोळ घालतात.या दिवशी बैलांच्या खांद्याना हळद आणि तूपाने शेकतात.पाठीवर नक्षीकाम करुन झूल,संपूर्ण अंगावर गेरूचे ठिपके, शिंगांना बेगड,डोक्याला बाशिंग, गळ्यात कवड्या व घुंगरांच्या माळा,नवी वेसण,नवा कासरा पायात चांदीचे किंवा करदोड्याचे तोडे घालतात.त्याला खायला गोड पुरणपोळी आणि सुग्रास अन्नाचा नैवेद्य देतात.तसेच बैलाची निगा राखणाऱ्या बैलकरी घरगड्यास नवीन कपडे दिले जातात.या दिवशी बैलाला सजवून गावभर मिरवणुक काढली जाते. या सणाच्या दिवशी गावात प्रत्येक घराला आंब्याच्या पानांचे तोरण बांधले जाते.गावातल्या सर्व बैलजोड्या, वाजंत्री,सनई, ढोल,ताशे वाजवत एकत्र आणल्या जातात.या वेळी महिला वर्ग पोळ्याची गीते म्हणतात.गावातील पाटील तोरण तोडतो तेव्हा पोळा फुटला असे म्हटले जाते.नंतर बैलाला मारुतीच्या देवळात नेतात आणि घरी नेऊन त्याला ओवळतात.शेतकरी वर्गात हा सण विशेष महत्त्वाचा मानला जातो,बैल पोळा सणाच्या सर्वांना मनःपूर्वक शुभेच्छा.

पवन थोटे, यवतमाळ 

९४०४५२६७७७